Opinie door Maryam Kamal Hedayat
eerder verschenen in Deus Ex Machina 169 - literatuuronderwijs
Mijn eerste jaar Taal en Letterkunde aan de universiteit van Antwerpen was een literaire reis die begon met de avonturen van Beowulf, The Canterbury Tales van Geoffrey Chaucer en het verloren paradijs van John Milton. Verder mocht ik bloemen kopen met Mrs. Dalloway, op zoek gaan naar een mythische vis met Hemingway en kijken hoe sneeuw zachtjes over de Dubliners valt. Het was wachten op Godot en begrijpen waarom Ayatollah Khomeini de fatwa tegen Salman Rushdie had uitgeroepen.
Maar al die verhalen hebben mij niet kunnen voorbereiden op het lezen van het enige gepubliceerde kortverhaal van Toni Morrison: ‘Recitatif’.
Mijn studentenjaren waren gevuld met boeken die me naar uitdagende en ontroerende plekken voerden. Maar al die verhalen hebben mij niet kunnen voorbereiden op het lezen van het enige gepubliceerde kortverhaal van Toni Morrison: ‘Recitatif’.
We weten wat verhalen met ons doen: ze openen ramen naar werelden die we niet kennen, die we vrezen, die we koste wat het kost willen ontdekken. Verhalen leren ons denken, dromen, zwijgen, praten en lachen. Maar soms slaan ze je met verstomming. Ze ontmaskeren je. Ze laten je veranderd achter. Je voelt je uit het lood geslagen; kwetsbaar maar ook nederig. ‘Recitatif’ doet dat met je.
‘Recitatif’ lijkt aan de oppervlakte te gaan over twee meisjes, Twyla en Roberta, wier moeders niet voor hen kunnen zorgen, waardoor beiden in het weeshuis St. Bonny’s belanden. Twyla en Roberta zijn buitenbeentjes en worden gepest door de oudere meisjes in het weeshuis. Ze worden meteen beste vrienden. Een van de twee meisjes is zwart, de ander wit. Maar wie is zwart en wie wit? Morrison geeft geen antwoorden prijs en neemt je mee op pad door hun leven vanaf hun eerste ontmoeting tot ze elkaar jaren later weer treffen, wanneer ze getrouwd zijn en kinderen hebben.
Morrison neemt je beet na elke alinea en confronteert je met een versie van jezelf die je liever niet tegenkomt.
‘Recitatif’ is meer dan enkel een verhaal over kleur in de VS van de jaren ’50 en ’60. Het is een vertelling over de onbetrouwbaarheid van herinnering, de fragiliteit en onvoorspelbaarheid van de menselijke aard en de weerbarstigheid van vriendschap. Maar wat ‘Recitatif’ zo uniek maakt, is de wijze waarop het rechtstreeks met de lezer in gesprek gaat. Het is een schaakspel. Een zorgvuldig uitgetekende doolhof die de auteur voor de lezer geconstrueerd heeft. Morrison doet denken aan een wijze, grappige gids die je nooit echt kan vertrouwen. Aan je ‘wereldse’ kennis en reflexen heb je niets om uit de doolhof te geraken. Je moet een andere manier vinden, maar welke? Zonder je herinneringen, geschiedenis, context en vooroordelen? Er zijn in dit verhaal geen simplistische oplossingen of makkelijk te decoderen symbolen. Al gauw word je tijdens het lezen geconfronteerd met impulsen om te kaderen, om zogenaamde gaten in te vullen en over je medemens te oordelen vanuit kleur, achtergrond of sociale positie. Morrison weet wat ze doet. Ze weet welke vragen je zult stellen, ze kent je angstvallige neiging om alles te duiden en de waarheid vast te leggen. Morrison neemt je beet na elke alinea en confronteert je met een versie van jezelf die je liever niet tegenkomt.
Als je dit kortverhaal wil lezen, moet je controle loslaten en durven verloren lopen in de doolhof. Je moet blind lezen. Je moet durven de niet zo fraaie versies van jezelf onder ogen te komen.
‘Recitatif’ eindigt met de vraag ‘What the hell happened to Maggie?’ Lees het en ervaar net zoals de hoofdpersonages hoe het voelt om geen antwoorden te hebben.
Wacht niet op verandering vanuit instellingen of professoren, maar zoek zelf je weg uit de doolhof.
Toen ik studeerde was literatuur (met hoofdletter L) een zaak van witte mannen. Vandaag wordt er meer en meer gesproken over een gedekoloniseerde canon, waar plaats wordt gemaakt voor vergeten vrouwelijke, queer en niet-westerse auteurs. Aan de jongeren van vandaag wil ik adviseren om geen genoegen te nemen met de geijkte paden, vooropgestelde leeslijsten en vastgeroeste canons. Duik zelf in de bibliotheek of in de online schatkamers en zoek auteurs en boeken die je niet aangeboden worden. Wacht niet op verandering vanuit instellingen of professoren, maar zoek zelf je weg uit de doolhof.